Podziel się z innymi
Poradniki sukcesu są zaliczane do literatury samopomocowej. Czy poradniki faktycznie dobrze „radzą” ich czytelnikom? Czy, w świetle wyników badań naukowych, interwencje oraz wskazówki rekomendowane w poradnikach mogą pomóc ludziom?
Poradniki sukcesu
Idee zawarte w poradnikach są dostępne w uproszczonej i skróconej formie w prasie. Półki księgarskie wprost uginają się pod ciężarem poradników dotyczących dróg osiągnięcia sukcesu i kariery. Są to głównie tłumaczenia literatury amerykańskiej bądź angielskiej, choć pojawia się coraz więcej pozycji napisanych przez polskich autorów. Niemal wszystkie te książki obiecują czytelnikom radykalne zmiany na lepsze, które mają nastąpić w życiu pod wpływem przeczytania wybranej pozycji.
Czytelnicy poradników
Ogromna liczba publikowanych poradników wydaje się świadczyć, że mają one niezwykle szeroki krąg odbiorców. Według wywiadów przeprowadzonych przez polską badaczkę (Grzeszczyk, 2003), ludzie sukcesu nie czytają tego typu poradników. Robią to natomiast następujące grupy odbiorców:
-
ludzie aspirujący do kariery – od bezrobotnych, do ludzi chcących zarabiać więcej i skuteczniej niż dotychczas,
-
zaangażowani w dystrybucję bezpośrednią,
-
osoby zainteresowane rozwojem wewnętrznym.
Cechy poradników
Dostępne w polskich księgarniach poradniki dotyczące sukcesu mają pewne cechy wspólne, są nimi: jasność i przejrzystość wywodu, pragmatyzm, ukierunkowanie działań na jasno określony cel oraz specyficzna ideologia. Wiele z poradników prezentuje metody, za pomocą, których czytelnik może zdać sobie sprawę z tego, co jest dla niego najważniejsze w życiu. Często jest to test.
Poradnikowa praca z celami
Gdy zasadniczy, dalekosiężny cel, zwany również posłannictwem życiowym, jest już jasno określony i, często, wyobrażony poprzez wizualizację, należy podzielić go na „podcele”: konkretne plany życiowe, które można osiągnąć po upływie kilku lat. Te z kolei mogą być podzielone na cele cząstkowe, realizowane w najbliższej przyszłości. W ten sposób całe życie może zostać racjonalnie zaplanowane, gdyż osiągnięciu danych celów przypisane powinny być konkretne terminy. Poradniki zwykle doradzają, aby realizację celów rozpisać na konkretne dni i pory dnia, przy zachowaniu hierarchii ważności zadań do wykonania. Dlatego też nieodłącznym atrybutem człowieka sukcesu powinien być pokaźnej wielkości kalendarz, zwany obecnie z angielska „organizerem”.
Najważniejsze jest samo zapisanie wyznaczonego, nawet cząstkowego celu, dzięki czemu ulega on niejako materializacji. Co więcej, osoba, która zapisze sobie na kartce papieru swoje życiowe posłannictwo, działa z nieprzeciętną determinacją, szybkością i skutecznością.
Budowa poradników
Pragmatyzm poradników przejawia się m.in. w tym, ze przepis na sukces podają one w punktach. Każdy problem zostaje rozbity na części składowe, z którymi radzić sobie można w konkretny, jasno określony sposób. Tak zyskuje się prostą, praktyczną receptę skutecznego działania. Nie ma tu miejsca na roztrząsanie możliwych wątpliwości czy skomplikowane, filozoficzno – moralne dywagacje, które są bezproduktywne i niepotrzebnie opóźniają działanie.
Poradniki pisane są prostym, obrazowym językiem. Najważniejsze punkty są wyodrębnione w druku poprzez użycie większej czcionki, podkreślenia, wytłuszczenia, ramki. Często pojawiają się wypunktowane listy, diagramy. Całość jest zwykle ilustrowana zabawnymi rysunkami. Wiele poradników zawiera puste strony przeznaczone na notatki czytelnika, jego osobiste komentarze na temat przeczytanych fragmentów, odpowiedzi na postawione w tekście pytania. Często zamieszczane są proste ćwiczenia, których wykonanie zaleca się w jak najbliższym czasie. Odrobienie tej „pracy domowej” warunkuje w dużym stopniu korzyści, jakie osiągnąć można dzięki aktywnemu zapoznaniu się z tekstem.
Piszący poradniki zwykle radzą zacząć od wypisania swoich mocnych i słabych stron, uwierzenia we własne możliwości. Podają konkretne przykłady ludzi, którym mimo początkowych przeciwności losu, udało się osiągnąć sukces, dzięki determinacji i ciężkiej pracy. Często są to przykłady postaci sławnych, historycznych, bądź też znanych współczesnych. Zwykle jednym z nich jest sam autor. Przykłady wskazują:, „jeśli innym się udało, jeśli mnie się udało, dlaczego nie miałoby powieść się również tobie”.
Poradnikowe zalecenia
Wiele niezwykle popularnych na polskim rynku poradników, lansuje ideologię związaną z początkami wielkiego kapitalizmu. Zalecają one np. ludziom, którzy chcą odnieść sukces, aby starali się przestawać z osobami, do których pozycji aspirują. Kontakt z nieudacznikami, ludźmi wiecznie niezadowolonymi, narzekającymi, wpływa deprymująco i wysysa pozytywną energię. Zasadą działania człowieka sukcesu powinna być wiara w siebie i pozytywne myślenie. Pogłębianie świadomości na temat samego siebie i tego, co chce się w życiu osiągnąć pomaga w skutecznym działaniu i ułatwia kontakty z innymi. Przestrzeganie zasad efektywnej komunikacji międzyludzkiej jest niezwykle istotne dla człowieka sukcesu czy przyszłego lidera, dlatego też poradniki zawierają wiele wskazówek na ten temat; podkreślają zwłaszcza znaczenie komunikacji niewerbalnej, niezwykle modna stała się asertywność.
Grupa docelowa
Idealnym czytelnikiem poradników dotyczących sukcesu i kariery byłby człowiek świadomy swych dążeń, aktywnie zmieniający swoje życie. Poza tym, byłby ukierunkowany na dalekosiężny cel, potrafiący rozplanować swe działania w czasie, asertywny, posiadający wiarę w siebie, efektywny. Opis ten do złudzenia przypomina amerykańskiego „self-made man`a, pragmatyka i indywidualistę. Zaczyna on niemal od zera i potrafił osiągnąć życiowy sukces, zwykle związany z uzyskaniem odpowiedniego statusu materialnego. Natomiast w rzeczywistości poradniki propagują ideał „osobowości merkantylnej”, człowieka umiejącego kontrolować własne myśli i sterować zachowaniem innych sprytnego kreatora wrażeń (Grzeszczyk, 2003).
Krytyka poradników sukcesu
Czynniki socjologiczne
Amerykański sposób życia i amerykańska filozofia, wywierają ogromny wpływ na zachodnie społeczeństwa konsumpcyjne, dlatego też idee sukcesu trafiają tam na podatny grunt. Obowiązuje ideologia, że wszystko jest możliwe i że każdy może osiągnąć stan zbliżony do ideału. Propaguje się skrajny idealizm, który nieuchronnie prowadzi do skoncentrowania się wyłącznie na własnej osobie, do permanentnego zajmowania się sobą. Sferę zawodową i prywatną zdominowała silna presja wywierana przez społeczeństwo, które wręcz nakazuje osiągać sukcesy. Przyznanie się przed samym sobą do słabości uchodzi za upokarzające, chyba, że w gabinecie psychoterapeutycznym.
Wewnętrzny przymus nieustannego angażowania się w pracę zawodową często prowadzi do frustracji, a nierzadko i do załamania nerwowego. Człowiek czuje się nie na swoim miejscu, zagraża mu degradacja społeczna i bezrobocie, a konkurowanie z setkami podobnych mu kandydatów, wpędza go w ciągły stres, który w egoizmie każe dostrzegać tylko strategię przeżycia.
Czynniki psychologiczne
Gdy człowiek żyje w takim napięciu i podświadomie zdaje sobie sprawę z tego, że w ucieczce z jego realnego położenia w świat pięknych, bogatych oraz doskonałych pomóc mu może tylko cud, siłą rzeczy teorie sukcesu zyskują znaczenie. Właśnie one obiecują taki cud (Scheich, 2000).
Osoby z problemami psychicznymi, aby wyjść ze swojej rozpaczliwej sytuacji, chwytają się niemal każdej możliwości. Sięgają po lekturę książek propagujących łatwe osiąganie sukcesu. Następnie, po ewentualnej fazie euforii, przeżyć kolejną frustrację i rozczarowanie, co oznacza jeszcze głębsze pogrążenie się w problemach (Scheich, 2000).
Dlaczego poradniki mogą szkodzić?
Psychoterapeuta Günter Scheich (2000) podaje wiele powodów, dla których poradnikowe teorie sukcesu nie pomagają, oto najważniejsze z nich:
-
funkcjonowanie psychiki jest upraszczane, myślom przypisywana jest nieograniczona władza, pomijane są inne czynniki jak np. wyuczone sposoby zachowania, społeczne, fizyczno – organiczne, genetyczne itp.,
-
przedstawia się wyłącznie pozytywne rezultaty „terapii sukcesem”, których obiektywność nigdy nie była sprawdzana,
-
podejście do problemów danego człowieka jest uniwersalne zamiast indywidualne,
-
zmiany sposobu postrzegania, odczuwania i autentycznej reorientacji istotnych sfer życia nie da się dokonać tylko dzięki lekturze książek (zmiany bez wysiłku),
-
cele są niedojrzałe i nieosiągalne np. absolutne zdrowie, wieczna harmonia, życie wolne od lęków, naturalnie pomnażające się bogactwo,
-
jest to metoda totalitarna, prowadzi do zahamowań i lęków, gdyż ludzie muszą się trzymać założeń, których nie można dowieść,
-
poradniki przekonują, że ludzie są w pełni odpowiedzialni za każde swoje niepowodzenie,
-
nie zwraca się uwagi na różnice między płciami (wpływ hormonów, ról społecznych na myśli i uczucia).
Podsumowanie
Konkludując, poradniki traktują sukces, jako najwyższe dobro. Inne ważne życiowe cele zupełnie nie są uwzględniane, jak choćby staranie się o to, by być dobrym człowiekiem, by radzić sobie z niepowodzeniami i nieszczęściem, umieć się rozstawać, akceptować to, co od nas niezależne, uznać ograniczoność ludzkich możliwości, zbierać doświadczenie życiowe, wreszcie próbować osiągnąć emocjonalną, umysłową i społeczną dojrzałość.
Nie analizuje się pojęcia „sukcesu”. Sukces zawodowy można osiągnąć przez samą tylko autosugestię. Tego, że o sukcesie decyduje zawsze wiele czynników, nie bierze się pod uwagę. Należy również pamiętać, że sukces zawodowy podlega różnym wpływom, z których myślenie o nim i wola osiągnięcia to tylko niewielka ich część. Równie ważne jest to, czy robi się coś w odpowiednim czasie, czy sukces jest w ogóle pożądany, czy jest ktoś, kto ten sukces może ocenić itd.
Poza tym, nawet najbardziej sumienny człowiek liczy na łut szczęścia. Podstawowa teza, że sukces to skutek działania wyłącznie własnych sił, jest zatem stwierdzeniem nieuzasadnionym, skonstruowanym po to, by silniej oddziaływać na czytelnika (Scheich, 2000).
Literatura cytowana
-
Grzeszczyk, E. (2003). Sukces. Amerykańskie wzory – polskie realia. Warszawa: Wydawnictwo IFiS PAN.
-
Scheich, G. (2000). Pozytywne myślenie. Czy może szkodzić? Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
psycholog i psychoterapeuta